फिटल मेडिसिनको विकास
पृष्ठभुमि
सन्दीप गर्ग । पछिल्लो केही समय यता चिकित्सा विज्ञानमा फिटल मेडिसिन (Fetal Medicine) एउटा भिन्न विशेषताको रूपमा आएको छ । फिटल मेडिसिन यस्तो विशेषता हो, जसले गर्भमा रहेका बच्चाहरूलाई अतिरिक्त हेरचाह गरी आईपर्ने जटिलता र आनुवंशिक रोगहरूको समयमानै पत्ता लगाई त्यसको उपचार गर्ने गरिन्छ । गर्भावस्थामा बच्चाको क्रोमोजोमल समस्या थाहा पाएर आवश्यक पर्दा समयमा नै गर्भपतन पनि गर्न सकिन्छ । फिटल मेडिसिनलाई पेरिनेटोलोजी पनि भनिन्छ
फिटल मेडिसिनमा रेडियोलोजिष्टको भूमिका
फिटल मेडिसिनमा रेडियोलोजिष्टको एउटा महत्वपूर्ण भूमिका हुन्छ । रेडियोलोजिष्टले गर्भमा रहेका बच्चालाई प्रत्यारोपणको समयदेखि प्रसव नभएसम्म अल्ट्रासोनोग्राफी मार्फत निगरानी गर्छ । पहिलो स्क्यानमा भ्रुणको स्थिति, संख्या र हृदय गतिविधि बारे जानकारी गराईन्छ । पाठेघरको नलीमा बस्न गएको बच्चालाई अल्ट्रासाउन्डबाट नै पत्ता लगाईन्छ र तुरुन्त उपचार गरिन्छ ।
११ देखि १४ हप्ताको बिचमा गर्ने अल्ट्रसाउन्ड Nuchal translucency (Nt\ scan) भनिन्छ । यसमा बच्चाको घाँटीको पछाडीको छाला मुनिरहेको तरल पदार्थको मोटाई मापन गरिन्छ । साथै नाकको हड्डी Ductus venosus Doppler, मुटु tricuspid regurgitation पनि हेरिन्छ । यी स्क्यानबाट बच्चामा हुनसक्ने क्रोमोजोमल रोगहरू जस्तै ः डाउन सिनड्रोमको रिस्क अथवा संभावना आँकलन गर्न सकिन्छ । संभावना बढी भएमा अरु ल्याब जाँचहरु जस्तै ःDual marker / NIPt\ टेष्ट गरिन्छ । रेडियोलोजिष्टले आवश्यक भए USg\ guided Amniocentesis or Chorionic Vifll\ous Sampling (CVS) पनि गर्छन् ।
१८ र २० हप्ताको बिचमा गरिने अल्ट्रसाउन्डलाई एनोमली स्क्यान भनिन्छ । यो स्क्यानमा बच्चामा शारीरिक विसंगति कुनै भएमा पत्ता लगाउने गरिन्छ । आवश्यक परे बच्चाको मुटुको जाँच ९ाभतब िभअजय० पनि गरिन्छ । आजभोली घम्रद्धम् स्क्यानको मदतले रङ्गिनमा बच्चाको अनुहार र अंगहरू पनि हेर्न सकिन्छ । बच्चाको तौल राम्रो संग नबढ्दा र पानीको मात्रा कम भएमा Umbliical artery and MCa\ Doppler को मद्दत लिइन्छ । तसर्थ स्वस्थ बच्चा जन्मिनुमा रेडियोलोजिष्ट र फिटल मेडिसिनको ठूलो भुमिका हुन्छ ।
प्रविधिको भुमिका
अल्ट्रासाउन्ड मेसिनको टेक्नोलोजीमा विकास हुनुका साथै नयाँ राम्रा मेसिनहरु आएका छन् । यी मेसिनहरुबाट प्रष्ट रुपमा बच्चा हेर्न सकिन्छ र कूनै सानो विसंगति पनि पत्ता लगाउन सकिन्छ । घम्,द्धम्,छम् टेक्नोलोजीले रोग पत्ता लगाउन थप मदत पुर्याएको छ ।
नेपालमा संस्थागत र विधागत विकासको अवस्था
केही समयदेखि नेपालमा पनि फिटल मेडिसिनको विकास तीब्र गतिमा भएको छ हामीले यहाँपनिFetal Medicine Foundation का guidelines अनुसार नै अभ्यास गरिरहेका छौं । देशका कतिपय संस्थाहरूमाfetal echo / Interventional procedures पनि शुरू भएका छन् । समय समयमा देश र विदेशमा गोष्ठी र ट्रेनिङहरु भइरहेका हुन्छन् ।
दक्ष जनशक्तिको संख्यात्मक अवस्था
हरेक बर्ष रेडियोलोजिष्टहरूको संख्या बढ्दो छ । सोही अनुसार फिटल मेडिसिन प्राक्टिस गर्नेहरूको संख्या पनि बढ्दै छ । अब quantity भन्दा quality मा ध्यान दिने बेला भएको छ । हामीले नेपालमा इन्टरनेसनल स्टान्डर्डको हिसाबले प्राक्टिस गर्न आवश्यक देखिएको छ ।
यो विधाको सबल र दुर्बल पक्ष
फिटल मेडिसिनले हाम्रो जस्तो विकासशील मुलुकमा मातृ र शिशु मृत्युदर कम गर्न ठूलो भुमिका खेल्छ । बच्चाको अपाङ्गता जन्मिनु भन्दा पहिले नै पत्ता लगाउन सकिन्छ र समयमा नै बच्चाको उपचार गर्न सकिन्छ । फिटल मेडिसिनमा हुने जाँचहरु केही महँगो भएकोले सेवाग्राहीहरुमा आर्थिक भार पर्न पनि सक्छ । ल्याब टेष्टहरु रProcedures महंगो र सबै ठाउँमा उपलब्ध नहुनाले पनि अफ्ठ्यारो पर्छ । Genetic counseling को सुविधा हाम्रो मुलुकमा व्यवस्थित नभएकोले पनि अलि गाह्रो भएको अवस्था छ ।
सेवाग्राहीको आकर्षण
आजकल इन्टरनेट र सामाजिक सञ्जालले गर्दा सेवाग्राहीमा फिटल मेडिसिन बारे जानकारी राम्रो भएको छ । Anomaly scan प्रति सेवाग्राहीहरु धेरै जागरुक भएका छन् । 3d|4d\ scan को आकर्षक पनि बढ्दो पाईन्छ । कतै कतै अल्ट्रासाउण्डको दुरुपयोग लिङ्ग छुट्याउनलाई पनि भएको पाइन्छ । जुन कुरा मेडिकल एथिक्स भित्र पर्दैन ।
फिटल मेडिसिनमा थप विकास भएका नविनतम प्रविधि
विकसित मुलुकहरूमा फिटल मेडिसिनमा गर्भावस्थामा नै बच्चाको रोग पत्ता लगाउने मात्र होइन उपचार पनि पेट भित्रै गर्ने भएको छ । Fetal blood sampling and transfusion , fetoscopy, open fetal surgery, Amniocentesis, CVs\आदि गरिन्छ ।
विज्ञको सुझाव र सल्लाह
आजको समयमा सबैले स्वस्थ आमा र स्वस्थ बच्चा ( सुखी परिवार ) को चाहना राख्दछन् । त्यसैले गर्भवती महिलाले समयमा अल्ट्रासाउनड गराउनु पर्छ । विज्ञसँग Nt\ scan / anomaly scan गराउनु पर्छ । थप जाँच आवश्यकता परेमा विज्ञको सुझाव अनुसार गर्नुपर्छ । (लेखक गर्ग वरिष्ठ रेडियोलोजिष्ट हुनुहुन्छ )