लेखक डा.योगेन्द्र अग्रहरी
ट्रमा (Trauma) भन्ने शब्द ग्रीसबाट उत्पत्ति भएको हो । जसको शाब्दिक अर्थ घाउ (wound ) भनेर बुझिन्छ तर अहिलेको आधुनिक युगमा ट्रमा भनेको त्यस्तो अनुभव जो एकदम डरलाग्दो; तनावपूर्ण वा त्यस्तो घटना जसबाट बाहिर निस्कन पनि लामो समय लाग्न सक्छ । हाम्रो चिकित्सा बिज्ञानमा ट्रमा भनेको शरिरलाई कुनै पनि किसिमले चोटपटक लाग्नु हो । जुन मानसिक वा शारिरिक हुन सक्छ ।
विश्व स्वास्थ्य संगठनको अनुसार ट्रमाबाट संसारभर हुने मृत्यु र अपांगता नै मुख्य कारण हो ।
ेपालमा दैनिक दुर्घटनाबाट ६ देखि ७ जनाको मृत्यु भइरहेको हुन्छ र ज्यान गुमाउनेमा सबैभन्दा धेरै युवा उमेरका ब्यक्ति नै रहेका छन । नेपालमा गरिएको एक अनुसन्धान अनुसार ट्रमाहरु हुनेमा लडेर वा उचाईबाट खसेर हुने दुर्घटना ३७दशमलव ५%, यातायात दुर्घटना १९ दशमलब ८% तथा आगोबाट हुने दुर्घटना १४दशमलब २% प्रतिशत रहेको छ ।
अर्थोपेडिक ट्रमाका मुख्य कारणहरु ः
–उचाईबाट लडेर वा चिप्लिएर
–यातायात दुर्घटना
–खेलकुदबाट हुने ट्रमा
–पेशागत कामकाज गर्दा
–कुटपिट गर्दा
–सवारी नियम पालना नगर्दा
अर्थोपेडिक ट्रमाबाट मानव जीवनमा हुने असरहरुः
१. विभत्स चोटपटकले मानिसको ज्यान नै जाने खतरा हुन्छ ।
२. आजीवन अपांगताको शिकार हुनु ।
३. लामो समयसम्म मानसिक समस्या÷ डिप्रेसन वा बिमार हुनु ।
४. आर्थिक भार बढ्नु ।
५.ब्यक्तिमा आत्मविश्वासको कमी आउनु ।
अर्थोपेडिक ट्रमा भए, नभएको कसरी थाहा पाउने ?
चोटपटक लागेमा वा चोटपटक लागेको भागमा निलो हुनु , सुन्निने भएमा ,चोट लागेको ठाउँ बाङ्खो भएको देखिएमा ,दःुखाई धेरै भएमा ।
ट्रमा भएको चोटपटक लागेपछि मालिस गर्ने,गरम पानीले सेक्ने,तन्काउने आदि कहिल्यै गर्नु हंँुदैन ।
अर्थोपेडिक ट्रमाको उपचार पद्वति
कसैलाई कुनै किसिमको चोटपटक आदि लागेमा प्राथमिक उपचारको लार्गि (RICE) सिद्वान्तलाई आत्मसाथ गरियो भने राम्रो हुन्छ ।
R-Rest, I – Ice compression, C- compression,
E- Elevate
त्यसपछि चोटपटकको प्रकृति र उपचारका लागि अर्थोपेडिक ट्रमा विशेषज्ञसंँग उपचारको लागि लैजानुुपर्ने हुन्छ । हाडजोर्नी आदि भांँच्चिएका बिरामी छन् भने सही तरिकाले भांँचिएको हड्डीहरु धेरै नहल्लाइकन ‘स्पलिन्टिङ’ गरेर लैजानुपर्ने हुन्छ ।
धेरैजसो दुर्घटना हंँुदा एम्बुलेन्स चालकनै प्रथम उपचारकर्ताको रुपमा हुने भएको हुंँदा हामीले उहांँहरुलाई पनि प्राथमिक उपचार सम्बन्धी तालिम दिने गरेका पनि छांै ।
ट्रमाबाट बच्ने उपायहरु ः
१. सवारी दुर्घटनाबाट बच्नको लागि अनिवार्य ट्राफिक नियमको पालना गरांै ।
२. आकस्मिक चिकित्सा सेवा ( Emergency Medical Services- EMS ) को विकास गर्ने र निश्चित टेलिफोन नंम्बर हुनुपर्ने ।
३. जनमानसमा ट्रमा सम्बन्धी सचेतना मुलक कार्यक्रमहरु चलाउने र प्राथमिक उपचारको शिक्षा दिने ।
४. एम्बुलेन्स चालकहरुलाई ट्रमा प्राथमिक उपचार तालिम तथा बिरामीलाई सही तरीकाले ह्यान्डलिङ्का विधिहरु बारे शिक्षा दिने ।
५. ट्रमा सेन्टरको विकास गर्ने – प्रत्येक प्रदेशमा विभिन्न लेवलका ट्रमा सेन्टर बनाउनु पर्ने ।
विशेषज्ञको तर्फबाट सल्लाह सुझाबः
कुनैपनि किसिमको चोटपटक लागेमा माथि उल्लेखित गर्नुपर्ने वा नगर्नुपर्ने कुराहरु अनिवार्य गर्नुपर्ने हुन्छ । प्राथमिक उपचार पश्चात अर्थोपेडिक ट्रमा विशेषज्ञसंँग नै उपचार गराउनु उचित हुन्छ । नेपाल सरकार तथा प्रदेश सरकारलाई मेरो अनुरोध छ , ट्रमा सेन्टरको विकासमा लागांै ।
( लेखक डा.योगेन्द्र अग्रहरी वरिष्ठ अर्थोपेडिक सर्जनको रुपमा श्री तिनाऊ अन्तराष्ट्रिय अस्पताल , बुटवलमा कार्यरत हुुनुहुन्छ ।)